Περιεχόμενο του μαθήματος

Η δημιουργία των βαλκανικών κρατών κατά τον 19ο αιώνα αποτελεί την αφετηρία του μαθήματος. Οι δυτικές επιρροές, η αλυτρωτική εξωτερική πολιτική και οι Μεγάλες Ιδέες συγκρούονται εντός του βαλκανικού πεδίου και της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η τοποθέτηση αυτής της περιόδου και της πορείας των βαλκανικών χωρών σε συγκριτικό επίπεδο θα βοηθήσει τον φοιτητή να αντιληφθεί και την ελληνική πολιτική ιστορία ενταγμένη σε ένα ευρύτερο πλαίσιο.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος θα επανακαθορίσουν σημαντικά τα σύνορα και τις πολιτικές των βαλκανικών κρατών. Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας για την Ελλάδα και η ανάγκη για ανασυγκρότηση θα αντιμετωπίσουν την αναθεωρητική πολιτική της Βουλγαρίας. Στο ευρωπαϊκό αλλά και στο βαλκανικό πεδίο θα έχουμε την ανάδυση και την πρόκληση των αυταρχικών καθεστώτων. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος θα αναδείξει τις πολλαπλές αντιφάσεις τόσο εντός των βαλκανικών χωρών όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις. Η ισχυροποίηση των πολιτικών ιδεών μέσα από την πολεμική διαδικασία και την αντίσταση στις δυνάμεις του Άξονα θα επιφέρει και μεγάλες πολιτικές ανακατατάξεις. Με την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικών καθεστώτων στα Βαλκάνια έχουμε την δημιουργία δύο αντίπαλων στρατοπέδων. Ο Ψυχρός Πόλεμος αποτελεί το νέο κυρίαρχο στοιχείο αλλά εντός των δύο στρατοπέδων διαπιστώνονται προβλήματα στις διμερείς σχέσεις των χωρών με κύρια έκφρασή τους την ελληνοτουρκική διένεξη. Η κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων θα δημιουργήσει ένα νέο περιβάλλον. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας αποτελεί το πιο σημαντικό κεφάλαιο αυτών των αλλαγών. Τα αίτια για την διάλυση τούτη όπως και οι επιπτώσεις θα αναλυθούν ιδιαίτερα. Στο νέο περιβάλλον, ενισχυμένος θα είναι ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην διαδικασία ενσωμάτωσης των βαλκανικών χωρών ως μέρος του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Οι λύσεις όμως που έχουν δοθεί σε αρκετές περιπτώσεις (Βοσνία, Κοσσυφοπέδιο, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας) από τον διεθνή παράγοντα είναι δυσλειτουργικές αφήνοντας ανοιχτές προοπτικές στο μέλλον.

Διάρθρωση παραδόσεων

 1.    Τα Βαλκάνια στην παραμονή της Ελληνικής Επανάσταση. Πολιτικές δομές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το διπλωματικό πλαίσιο των μεγάλων δυνάμεων – το Ανατολικό Ζήτημα.

2.    Η συγκρότηση των σύγχρονων Βαλκανικών εθνών. Η Ίδρυση εθνικών κρατών (Ελλάδα, Σερβία και Ρουμανία).

3.    Το βουλγαρικό ζήτημα. Η Βουλγαρική Εξαρχία. Η Ανατολική Κρίση, Ο Ρώσσο-Τουρκικός πόλεμος. Οι συνθήκες του Αγίου Στεφάνου και Βερολίνου.

4.    Ο αλυτρωτισμός των νέων Βαλκανικών κρατών (19 αιώνα). Το Μακεδονικό ζήτημα μέχρι την επανάσταση των Νεότουρκων (1908).

5.    Οι Βαλκανικοί πόλεμοι. Στρατιωτικές και διπλωματικές επιπτώσεις.

6.    Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και τα Βαλκάνια. Η διάλυση των αυτοκρατοριών. Το Αλβανικό ζήτημα από το σύνδεσμο της Πριζρένης (1878), την εξέγερση του 1912 μέχρι την αναγνώριση από την ΚτΕ το1920.

7.    Η ίδρυση της Γιουγκοσλαβία. Διπλωματικές εξελίξεις στο Μεσοπόλεμο. Εσωτερικές εξελίξεις και ενσωμάτωση “Νέων χωρών” μετά από το πόλεμο. Σοσιαλισμός, η μεγάλη ύφεση και η άνοδος της Γερμανικής επιρροής. Το μακεδονικό ζήτημα και Κομιντέρν.

8.    Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και Βαλκάνια. Η θέση των Βαλκανικών κρατών στις συμμαχίες. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβία, κατοχή στην Ελλάδα και Αλβανία. Αντίσταση με ιδιαίτερη έμφαση στην άνοδο της κομουνιστικής αντίσταση.

9.    Τα Βαλκάνια μετά από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κομουνιστική αντίσταση στην Αλβανία και Γιουγκοσλαβία και η άνοδός της στην εξουσία. Η άνοδος των κομουνιστικών καθεστώτων στην Βουλγαρία και Ρουμανία. Ο ελληνικός εμφύλιος.

10. Η διπλωματική κατάσταση στη δεκαετία το 1950. Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος.  Μεταγενέστερες εξελίξεις στο σοσιαλιστικό «στρατόπεδο». Η χειροτέρευση των Ελληνοτουρκικών σχέσεων (1955-1974). Η σημασία της συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Η  κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού.

11. Το καινούριο διεθνές πλαίσιο μετά το 1990. Αλλαγές καθεστώτων και μετάβαση στις πρώην σοσιαλιστικών χωρών. Ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία μέχρι 1995. Το ζήτημα του Κοσόβου και η επέμβαση του ΝΑΤΟ 1999. Η Ελλάδα και η στάση προς την Γιουγκοσλαβία, ειδικά όσο αφοράει το Μακεδονικό.

12. Πρόσφατες εξελίξεις στα Βαλκάνια μετά από την διεύρυνση της ΕΕ. Η κατάσταση στα «Δυτικά Βαλκάνια». Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 2009. Βαλκάνια και η σημερινή προσφυγική κρίση