Το μάθημα επιχειρεί να εκθέσει με σαφήνεια τις συνθήκες εμφάνισης, τις επιστημολογικές και εννοιολογικές προϋποθέσεις και τη μεθοδολογική συγκρότηση ενός σχετικά νεοεμφανιζόμενου αντικειμένου της πολιτικής επιστήμης: της ανάλυσης του πολιτικού λόγου. Παράλληλα, μέσα από την διερεύνηση συγκεκριμένων εμπειρικών παραδειγμάτων αποτιμά την συμβολή της συγκεκριμένης προσέγγισης στην επαρκέστερη ερμηνεία των πολιτικών φαινομένων. Το μάθημα αρθρώνεται σε τρεις διακριτούς άξονες:

1. Από την «ιδεολογία» στον «πολιτικό λόγο». Μετά από μια συνοπτική παρουσίαση του νεωτερικού εγχειρήματος της κριτικής της ιδεολογίας, κεντρικό βάρος θα δοθεί στα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει αυτό σήμερα και στον τρόπο με τον οποίο το επιστημονικό παράδειγμα της «κοινωνικής κατασκευής της πραγματικότητας» θέτει στο επίκεντρο των σχετικών κριτικών προσεγγίσεων την έννοια του λόγου (discourse/discours).

2. Επιστημολογικό και εννοιολογικό πλαίσιο μιας πολιτικής θεωρίας του λόγου. Στην ενότητα αυτή γίνεται αναφορά στις κυριότερες παραδόσεις του στοχασμού από τις οποίες αντλεί η θεωρία και η «ανάλυση του λόγου». Ειδικότερα, εξετάζονται συνοπτικά η αρχαιοελληνική αντίληψη περί ρητορικής και διαλεκτικής, το έργο του Σωσύρ και η δομική γλωσσολογία, η σημειολογική προσέγγιση του Ρολάν Μπαρτ, η εννοιολόγηση του «λόγου» στο έργο του Φουκώ και του Λακάν.

3. Μέθοδος και στρατηγικές εμπειρικής ανάλυσης. Με κέντρο βάρους το έργο των Λακλάου και Μουφ, σκιαγραφείται η μεθοδολογία και οι τεχνικές ανάλυσης του πολιτικού λόγου, όπως αναπτύσσονται ιδίως στο πλαίσιο της λεγόμενης «Σχολής του Έσεξ». Κατόπιν, αξιολογείται η αποτελεσματικότητα της προσέγγισης αυτής σε μια σειρά από εμπειρικές αναλύσεις. Ειδικότερα, θα εξεταστούν ο πολιτικός λόγος της οικολογίας, ο λόγος του λαϊκισμού, ο λόγος του εθνικισμού και η «ευρωπαϊκή ταυτότητα», ο λόγος της διαφήμισης και οι πολιτικές του συνέπειες, κλπ.

– Απόκτηση γνωστικού αποθέματος πάνω στην ανάλυση του λόγου (θεωρητικές παραδόσεις, εννοιολογικό οπλοστάσιο) που επιτρέπει την επιστημονική χαρτογράφηση και κατανόηση της παραγωγής δημόσιου λόγου.

– Εξοικείωση με ποιοτικές μεθόδους έρευνας στην ανάλυση του πολιτικού λόγου.

– Συγκέντρωση και αξιολόγηση πληροφοριών και τεκμηρίων με σκοπό την διερεύνηση και αποτίμηση της πολιτικής δράσης και την επιστημονική διερώτηση των πολιτικών ταυτοτήτων.

– Επεξεργασία και σύνθεση στοιχείων από ποικίλες πηγές (συμβατικές και ηλεκτρονικές) για την ανάπτυξη οργανωμένων και πειστικών επιχειρημάτων στον γραπτό και προφορικό λόγο.

– Εφόδια σχεδιασμού και διεκπεραίωσης επιστημονικών και επαγγελματικών εγχειρημάτων με κοινωνική υπευθυνότητα.

– Κριτικό ήθος με ιδιαίτερη εφαρμογή σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων στη δημοκρατική δημόσια σφαίρα.

Βιβλιογραφία μαθήματος (Εύδοξος)

1. 1. Laclau, Ernesto & Mouffe, Chantal, Ηγεμονία και σοσιαλιστική στρατηγική, Τρίκαλα: Επέκεινα, 2021
2. 2. Laclau, Ernesto, Για την επανάσταση της εποχής μας, Αθήνα: νήσος, 1997.

Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη

• Αριστοτέλης, Ρητορική, 2 τόμοι, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2002.
• Βανδώρος, Σωτήρης, Εισαγωγή στις πολιτικές ιδεολογίες, Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα – Αποθετήριο “Κάλλιπος”, 2016.
• Barthes, Roland, Μυθολογίες, Αθήνα: Ράππας, 1979.
• Berger, Peter, και Luckman, Thomas, Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας, Αθήνα: νήσος, 2003.
• Δοξιάδης, Κύρκος, Ανάλυση λόγου: κοινωνικο-φιλοσοφική θεμελίωση, Αθήνα: Πλέθρον, 2008.
• Howarth, David, H έννοια του λόγου, Aθήνα: Πολύτροπον, 2008.
• Howarth, David, Norval, Aletta, και Stavrakakis, Yannis (επιμ.) Discourse Theory and Political Analysis, Manchester: Manchester University Press, 2000.
• Howarth, David και Torfing, Jacob (επιμ.) Discourse Theory in European Politics, Λονδίνο: Palgrave Macmillan, 2005.
• Jorgensen, Marianne και Philips, Louise, Aνάλυση λόγου: Θεωρία και μέθοδος, Aθήνα: Παπαζήσης, 2009.
• Σεβαστάκης, Νικόλας & Σταυρακάκης, Γιάννης, Λαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και κρίση, Αθήνα: Νεφέλη, 2012.