Το μάθημα αποτελεί συνέχεια και εμβάθυνση του υποχρεωτικού μαθήματος του Β’ εξαμήνου «Συγκριτική Πολιτική και πολιτικά συστήματα». Επιδιώκει να εμβαθύνει την μελέτη των πολιτικών συστημάτων σε δύο σημαντικές χώρες, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος το μάθημα θα εξετάσει τα δύο πολιτικά συστήματα ως εξής:

Σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ, το μάθημα εισάγει τους φοιτητές στην αμερικανική πολιτική ζωή, τους πολιτικούς θεσμούς και το διεθνή ρόλο της χώρας σήμερα, εξετάζοντας την ιστορική διαμόρφωση και την σημερινή δομή και λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Στο πρώτο μέρος εξετάζονται οι θεσμοί. Η ανάλυση δίνει έμφαση στα θεμέλια του αμερικανικού συστήματος και τους λόγους που οδήγησαν στη συγκρότηση του κράτους με έμφαση στα ομοσπονδιακά στοιχεία και στη διάκριση των εξουσιών. Ιδιαίτερα εξετάζονται:
• Ποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συνέβαλαν στην διαμόρφωση του πολιτικού συστήματος;
• Πώς και γιατί διαμορφώθηκαν οι ομοσπονδιακοί θεσμοί και πώς (και γιατί) εξελίχθηκαν έως σήμερα;
• Λειτουργούν σήμερα τα checks and balances;

Στη συνέχεια διεισδύει σε επιμέρους ζητήματα που αφορούν τις δυναμικές και (δυσ)λειτουργίες του σημερινού συστήματος:

• Σε τι οφείλεται ο διογκούμενος διχασμός στο εσωτερικό της αμερικανικής κοινωνίας και που μπορεί να οδηγήσει η πόλωση;
• Τι σηματοδοτεί η απόκλιση μεταξύ Ακτών και ενδοχώρας;
• Μπορούν να λειτουργήσουν τα θεσμικά αντίβαρα;
• Τι συνέπειες έχει η αυξανόμενη αιρθμητική παρουσία εθνικών μειονοτήτων, ιδίως των Latinos;
• Τι επιπτώσεις έχει η σταδιακή αποδυνάμωση του ηγετικού ρόλου των ΗΠΑ.

Το μάθημα δίνει έμφαση στον ρόλο και την εξέλιξη των ομοσπονδιακών θεσμών διακυβέρνησης, την επίδραση της πολιτικής κουλτούρας στο πλαίσιο αυτό και την σημασία και τον ρόλο των κομμάτων, των ομάδων συμφερόντων και της οικονομίας στη διαμόρφωση της πολιτικής. Ειδική αναφορά γίνεται στην εξωτερική πολιτική και τον διεθνή ρόλο των ΗΠΑ και τις συνέπειές τους εσωτερικά ενώ εξετάζονται και άλλες παράμετροι όπως ο ρόλος του κράτους στην πολιτική, οι κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες και η ενσωμάτωση των μειονοτήτων και οι διαδικασίες διαμόρφωσης και εφαρμογής δημόσιων πολιτικών.
Το μάθημα παρακολουθεί τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις στο πολιτικό σύστημα της χώρας εν όψει των επερχόμενων εκλογών του 2024 και την εξελισσόμενη εσωτερική διαίρεση στη χώρα.
Σε ό,τι αφορά την Ρωσία, το μάθημα παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του ρωσικού πολιτικού συστήματος, τους πολιτικούς θεσμούς, τόσο επίσημους όσο και άτυπους, και το διεθνή ρόλο της χώρας. Κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος 2022-23, εξετάζει ιδιαίτερα το πώς το πολιτικό σύστημα της χώρας οδηγήθηκε στο σημερινό μονοπρόσωπο αυταρχικό καθεστώς.
Στο πλαίσιο αυτό, αρχικά η διαμόρφωση του ρωσικού κράτους ιστορικά, οι επιπτώσεις της μετάβασης από τη Σοβιετική Ένωση στην Ρωσία και τα στοιχεία που συνδιαμόρφωσαν την πολιτική κουλτούρα της χώρας (η δεσποτική παράδοση, ο φόβος της εξωτερικής επίθεσης, η σημασία της θρησκείας στην εθνική ταυτότητα). Κατόπιν, το μάθημα αναλύει το θεσμικό/συνταγματικό πλαίσιο: ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ρωσικού ομοσπονδιακού συστήματος; Ποιος ο ρόλος του προέδρου και της κυβέρνησης; πως πραγματοποιείται στην πράξη και θεσμικά η σταδιακή μετάβαση προς ένα προεδρικό σύστημα).
Οι διαλέξεις αντιπαραβάλλουν τις συνταγματικές ρυθμίσεις με την πολιτική πραγματικότητα και εξετάζει πώς επηρεάζουν τη λειτουργία της διακυβέρνησης το μεταβαλλόμενο πολιτικό περιβάλλον, η αυταρχικοποίηση της πολιτικής ζωής, και η αδυναμία της κοινωνίας των πολιτών, ενώ ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στον ρόλο του ηγέτη/προέδρου.
Παράλληλα το μάθημα παρακολουθεί την πορεία του ιδιαίτερου ομοσπονδιακού μοντέλου της χώρας και τον ρόλο των εθνικών μειονοτήτων στο πολιτικό σύστημα. Τέλος αναλύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ρωσικής οικονομίας και κοινωνίας.
Το μάθημα εξετάζει επίσης την εξωτερική πολιτική της χώρας, βλέποντας συνέχειες και ρήξεις σε σχέση με την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης και σε αντιπαραβολή με τις ΗΠΑ και τον διεθνή ρόλο της χώρας στην σημερινή περίοδο τόσο έναντι των γειτονικών χωρών όσο και προς την Ε.Ε. ιδίως μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

2. Θεματικές ενότητες για το τρέχον ακαδημαϊκό έτος

ΗΠΑ

Μάθημα 1ο Η ιστορική διαμόρφωση του πολιτεύματος
• Τα θεμέλια του αμερικανικού πολιτικού συστήματος
• Η αμερικανική πολιτική κουλτούρα
• Το αμερικανικό Σύνταγμα

Μάθημα 2ο το ομοσπονδιακό σύστημα
• Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση
• Οι σχέσεις ομοσπονδίας-πολιτειών
• Checks and balances
• Μελέτη περίπτωσης – η αντιμετώπιση των φυλετικών διακρίσεων από το ομοσπονδιακό σύστημα

Μάθημα 3ο το πολιτικό και κομματικό σύστημα
• Κόμματα – η ιστορία του δικομματισμού
• Εκλογές και εκλογικό σύστημα
• Η συμμετοχή στις εκλογές
• Ο ρόλος των Lobbies

Μάθημα 4ο Η κυβέρνηση των ΗΠΑ
• Ο ρόλος του Προέδρου
• The federal administration
• Η σημασία των προσώπων

Μάθημα 5ο Η νομοθετική εξουσία
• Το Κογκρέσο
• Η διαδικασία έγκρισης των νόμων

Μάθημα 6ο Η δικαστική εξουσία
• Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και ο ρόλος των δικαστών
• Tο Ανώτατο Δικαστήριο (Supreme Court)
• Η δικαστική παρέμβαση στο πολιτικό σύστημα

Μάθημα 7ο Η προστασία των ατομικών ελευθεριών
• Η συνταγματική κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών
• Τα ζητήματα της ερμηνείας των κατοχυρωμένων ελευθεριών
• Μελέτη περιπτώσεων – η οπλοφορία και η άμβλωση

Ρωσία

Μάθημα 8ο Η ιστορική διαμόρφωση του πολιτικού συστήματος της Ρωσίας
• Η γένεση του Ρωσικού κράτους
• Η τσαρική περίοδος
• Η Σοβιετική Ένωση

Μάθημα 9ο Η δημιουργία του σύγχρονου Ρωσικού κράτους
• Οι μεταρρυθμίσεις Γκορμπατσώφ και η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης
• Η αναδιαμόρφωση του Ρωσικού κράτους – η περίοδος Γέλτσιν
• Η μετατροπή σε ένα ανελεύθερο σύστημα – η περίοδος Πούτιν-Μεντβέντεφ
• Η παντοκρατορία Πούτιν

Μάθημα 10ο το πολιτικό σύστημα
• Η μετατροπή του ρωσικού συστήματος σε ένα μονοπρόσωπο αυταρχικό σύστημα
• Η ομοσπονδιακή διάσταση και οι εθνότητες
•
Μάθημα 11ο οι πολιτικοί θεσμοί
• Η εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία
• Ο ρόλος του Προέδρου
• Η απαξίωση των εκλογών και η απονεύρωση των πολιτικών κομμάτων

Μάθημα 12ο Η ρωσική κοινωνία και οικονομία
• Η ρωσική οικονομία από τον κομμουνισμό στους ολιγάρχες και τον κρατικό έλεγχο
• Το δημογραφικό πρόβλημα

Μάθημα 13ο Η ρωσική εξωτερική πολιτική
• Η προσπάθεια της Ρωσίας να αποκτήσει ρόλο υπερδύναμης: η ενέργεια και οι πρώτες ύλες
• Ο αναθεωρητισμός και οι επιπτώσεις του στις σχέσεις της Ρωσίας με το “εγγύς εξωτερικό” – από την εισβολή στην Ουκρανία στην ενσωμάτωση της Λευκορωσίας
• Προς μία νέα σχέση της Ρωσίας του Πούτιν με τη Δύση και τον κόσμο

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές θα:
– έχουν μια πλήρη εικόνα της λειτουργίας των πολιτικών συστημάτων (θεσμικά και επί της ουσίας) που εξετάζονται
– είναι σε θέση να κατανοήσουν και να αναλύσουν καλύτερα τις πολιτικές εξελίξεις στις μελετώμενες χώρες και να επεξεργασθούν βάσει αυτής της ανάλυσης τις πληροφορίες που λαμβάνουν για τις χώρες αυτές
– διαθέτουν την ικανότητα να δουλέψουν περαιτέρω μόνοι τους στην ανάλυση αυτών των πολιτικών συστημάτων
– μπορούν να προχωρήσουν στη διατύπωση εμπεριστατωμένων θέσεων για τα διάφορα μεγάλα θέματα που άπτονται της λειτουργίας των συστημάτων αυτών.

Βιβλιογραφία μαθήματος (Εύδοξος)
Γ. Παπαγεωργίου: το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ – Συνταγματικοί θεσμοί και πολιτική πραγματικότητα. Εκδόσεις Κριτική, 2022
Αρκάντι Οστρόφσκι: η επινόηση της σύγχρονης Ρωσίας. Εκδόσεις Επίκεντρο, 2017.

Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη
Θ. Διαμαντόπουλος: Το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ. Εκδόσεις Πατάκη. Αθήνα 2012
Χ. Παπασωτηρίου: Αμερικανικό Πολιτικό Σύστημα και Εξωτερική Πολιτική 1945-2002. Εκδόσεις Ποιότητα. Αθήνα 2002.
Π. Πετρουλάκος: το Πολίτευμα των ΗΠΑ. Εκδόσεις Κριτική Α.Ε. Αθήνα 1995.
Α. De Toqueville. Η Δημοκρατία στην Αμερική (on line στα αγγλικά http://www.gutenberg.org/files/815/815-h/815-h.htm)
Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ (on line στα ελληνικά http://el.wikisource.org/wiki/Διακήρυξη_της_Ανεξαρτησίας_των_ΗΠΑ και στα αγγλικά http://www.ushistory.org/declaration/document/index.htm)

Madison J.,Hamilton A.,Jay J.: Τα ομοσπονδιακά κείμενα των ΗΠΑ. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα. 2009
Μ. Καραγιάννης (επιμ.). Η Ρωσία σήμερα. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα 2010
Θ. Βερέμης: ΗΠΑ. Από το 1776 έως σήμερα. Η εκδοχή ενός ταξιδιώτη. Εκδόσεις Σιδέρη. Αθήνα 2010.
Το Σύνταγμα των ΗΠΑ
((on line στα ελληνικά: http://el.wikisource.org/wiki/Σύνταγμα_των_Ηνωμένων_Πολιτειών και στα αγγλικά http://www.archives.gov/exhibits/charters/constitution.html και http://www.usconstitution.net/const.html
το Σύνταγμα της Ρωσίας (στα ελληνικά σε κακή μετάφραση http://www.greeklaws.com/pubs/uploads/2509.pdf) στα αγγλικά http://www.constitution.ru/en/10003000-01.htm και στα ρωσικά http://www.constitution.ru/index.htm

Ιστοσελίδες για αμερικανική πολιτική
https://www.politico.com
https://www.realclearpolitics.com
https://fivethirtyeight.com

Ιστοσελίδες για την ρωσική πολιτική (και εξωτερικές σχέσεις)
https://carnegie.ru/?lang=en (Carnegie Moscow Center)
https://russiancouncil.ru/en/ (Russian International Affairs Council (RIAC)