Ο 20ος αιώνας ήταν ο αιώνας των προσφύγων. Πολιτικοί πρόσφυγες υπήρχαν πάντα. Στην πραγματικότητα, οι αριστοκράτες που έφυγαν στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης αποκαλούνταν “μετανάστες”. Ωστόσο η ανάδυση των εθνικών κρατών τον 19ο αιώνα, οδήγησε σε νέους αποκλεισμούς και διακρίσεις. Οι πολίτες των πολυπολιτισμικών αυτοκρατοριών, αν στο πλαίσιο του εθνικού κράτους, είχαν τη «λάθος» θρησκευτικές πεποιθήσεις, τη «λανθασμένη» πολιτιστική κληρονομιά, τη «λάθος» ιδεολογία – με λίγα λόγια, όποιος δεν ανήκε στο σύνολο – είτε εκδιώχθηκαν βίαια είτε έπεσε θύματα εθνοκάθαρσης. Το μάθημα ξεκινάει με την ιστορία των μεταναστών και των προσφύγων τον 19ο αιώνα: Τότε Εβραίοι της Ρωσίας και άλλων περιοχών, Ιρλανδοί, Ιταλοί, Έλληνες και άλλοι εγκατέλειψαν τις εστίες τους, για να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη στις ΗΠΑ και αλλού. Στη συνέχεια θα στραφούμε στον 20ό αιώνα, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Μικρασιατική Καταστροφή, στο Ολοκαύτωμα ως παραδειγματική στιγμή μετακίνησης πληθυσμών και στην υιοθέτηση εθνικών και διεθνών νομοθεσιών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το μάθημα ολοκληρώνεται με το σύγχρονο προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα σε ολόκληρο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην τρέχουσα «ευρωπαϊκή κρίση των προσφύγων». Στη διάρκεια του μαθήματος θα συζητήσουμε για τις σχετικές νομοθεσίες, την οργάνωση αρωγής και αποκατάστασης προς αυτούς σε εθνικό και διεθνές επίπεδο αλλά και τις καθημερινές εμπειρίες των μεταναστών, το ταξίδι τους, την άφιξη στον προορισμό τους.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές/τριες θα μπορούν: – Να περιγράφουν και να προσδιορίζουν τις ιστορικές περιστάσεις μέσα στις οποίες ο Ναζισμός πραγματοποίησε τη γενοκτονία του εβραϊκού πληθυσμού της Ευρώπης με βιομηχανικό τρόπο. – Να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν κριτικά τις πολλαπλές και διαφορετικές ιστοριογραφικές ερμηνείες αυτής της διαδικασίας. – Να μάθουν να μελετούν τις πρωτογενείς ιστορικές πηγές και να παράγουν ιστορικά επιχειρήματα με τα οποία να εξηγούν τις αιτίες των γεγονότων, τα αποτελέσματά τους και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές τους. – Να εξηγούν την ιστορική συνέχεια και αλλαγή. – Να κατανοούν τη σημασία της συλλογικής μνήμης και της διαχείρισής της.

Ξενόγλωσση
Γενική
Bade, Klaus. Migration in European History, Blackwell, 2003.
Clark, Bruce. Twice a Stranger: The Forced Migrations that Forged Modern Greece and Turkey. Cambridge: Harvard University Press, 2007.
Dwork, Deborah and Robert Jan van Pelt, Flight from the Reich. New York: Norton, 2012.
Gatrell, Peter. A Whole Empire Walking: Refugees in Russia during World War I. Bloomington: Indiana University Press, 2005.
Geddes, Andrew. The Politics of Migration and Immigration in Europe. Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications, 2003.
Lucassen, Leo. The Immigrant Threat: The Integration of Old and New Migrants in Western Europe since 1850. Urbana: University of Illinois Press, 2005.
Marrus, Michael. The Unwanted: European Refugees in the Twentieth Century. New York: Oxford University Press, 1985.
Moch, Leslie Page. Moving Europeans: Migration in Western Europe since 1650. Bloomington: Indiana University Press, 2003.
Sassen, Saskia. Guests and Aliens. New York: New Press, 1999. Naimark, Norman. Fires of Hatred. Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe. Cambridge: Harvard University Press, 2001. Ther, Philipp and Anna Siljak. Redrawing Nations. Ethnic Cleansing in East-Central Europe, 1944-1948. New York: Rowman & Littlefield, 2001.
Toal, Gerald and Carl Dahlman. Bosnia Remade: Ethnic Cleansing and Its Reversal. New York Oxford University Press, 2011.
Wyman, Mark. DPs: Europe’s Displaced Persons, 1945-1951. Ithaca: Cornell University Press, 1998.

Πρόσφυγες και Ολοκαύτωμα
Baumel, Judith Tydor. Unfulfilled Promise: Rescue and Resettlement of Jewish Refugee Children in the United States, 1934–1945. Juneau, AK: Denali Press, 1990.
Breitman, Richard, and Alan M. Kraut. American Refugee Policy and European Jewry, 1933–1945. Bloomington: Indiana University Press, 1987.
Fox, Anne L., and Eva Abraham-Podietz. Ten Thousand Children: True Stories Told by Children Who Escaped the Holocaust on the Kindertransport. West Orange, NJ: Behrman House, 1999.
Genizi, Haim. America’s Fair Share: The Admission and Resettlement of Displaced Persons, 1945–1952. Detroit: Wayne State University Press, 1993.
Laqueur, Walter. Generation Exodus: The Fate of Young Jewish Refugees from Nazi Germany. Hanover, NH: Brandeis University Press, 2001.
Zucker, Bat-Ami. In Search of Refuge: Jews and US Consuls in Nazi Germany, 1933–1941. London: Vallentine Mitchell, 2001.

Μικρασιατικό – ελληνόγλωσση βιβλιογραφία
Morgenthau Henry, 1994, Η αποστολή μου στην Αθήνα: 1922-Το έπος της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα, μτφρ.Σήφης Κασεσιάν, εκδ. Τροχαλία-Δαμιανός, Αθήνα
Κιτρομιλίδης Πασχάλης 2006, « Ιδεολογικές πτυχές του προσφυγικού φαινομένου. Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του 22 », Ίδρυμα Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, σελ.38-43
Ανδριώτης Ν. 2003, «Οι πρόφυγες: Η άφιξη και τα πρώτα μέτρα περίθαλψης», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού: Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τομ. 7ος, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Βογιατζόγλου Όλγα 1999, «Η βιομηχανική εγκατάσταση στη Νέα Ιωνία Παράμετρος εγκατάστασης», στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα.
Γιαννακόπουλος Γεωργ. 2003, «Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες: Η δύσκολη προσαρμογή στις νέες συνθήκες», στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού: Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τομ. 7ος, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Ιντζεσίλογλου Ν. 2000, «Περί κατασκευής συλλογικών ταυτοτήτων: το παράδειγμα της εθνικής ταυτότητας», στο Εμείς και οι Άλλοι: αναφορά σε τάσεις και σύμβολα, Τυπωθήτω, Αθήνα.
Καραδήμου-Γερόλυμπου Αλ. 2002, «Πόλεις και ύπαιθρος:Μετασχηματισμοί και αναδιαρθρώσεις στο πλαίσιο του εθνικού χώρου» στο Χατζηιωσήφ Χρ. (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τ. Β1, Βιβλιόραμα, Αθήνα.
Κλάψης Αντώνης 2010, Το ελληνοτουρκικό Οικονονικό Σύμφωνο της 10ης Ιουνίου 1930. Ο Ελεύθέριος Βενιζέλος και η διευθέτηση των εκκρεμοτήτων της Σύμβασης της Λωζάννης για την ανταλλαγή των πληθυσμών, Ι. Σιδέρης, Αθήνα.
Κοντογιώργη Έλσα 2003, «Η αποκατάσταση:1922-1930», στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού: Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τομ. 7ος, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Λούκος Χ. 1999, «Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούπολη», στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα. • Ριζάς Σωτήρης, 2015, Το τέλος της Μεγάλης ιδέας, Καστανιώτης, Αθήνα.
Τζάκης Δ. 2003, «Το Κλέφτικο και το Ρεμπέτικο τραγούδι: εθνικοί Μύθοι και Λαογραφικές Αναζητήσεις» στο Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και Χορού, τ. Γ, ΕΑΠ, Πάτρα.
Τσάμπρας Γ. 2003, «Εμφάνιση και Καθιέρωση της Δισκογραφίας: από τη Μικρασιατική καταστροφή έως την Κατοχή», Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και Χορού, τ. Γ, ΕΑΠ, Πάτρα.
Τσάτερ Μέλβιλ, 1925, «1922: ο μεγάλος ξεριζωμός», στο National Geografic, (Νοεμ). Ανατύπωση 2007 από το ελλ. τμήμα.
Χατζηιωσήφ Χρ. 2002, «Το προσφυγικό σοκ: οι σταθερές και οι μεταβολές της ελληνικής οικονομίας» στο Χατζηιωσήφ Χρ. 2002, (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τ. Β1, Βιβλιόραμα, Αθήνα.